Zwexpa (Dewê şal û şepikan)

Zuexpa dewe Gowderîya. Gowdere namê yew mintiqa yo, nîmê yo bestê Pali'ya nimê zî bestê Çolig'a.
Gowdere,
Daqun,Haciyun û Parsi ser hiri qisimra amêya meydûn.
Dewê ma Zwexpa bestê mintiqay Dakun'a.

DAKÛN
Tirbaxec'ra  hettûn Zwexpa, bê dewê "Mirî" piyor dew dakun hêsebîyênî.
Mîyalon,Pakonî,Pul,Tanzut,Züwyer,Xeylon,Ğaydmem û Hatêk ni dewî ciran Zwexpa'ye.

Zwexpa ra ko spî zaf rind êsen o.
Warê Zwexpa'ra şev Diyarbekir zê çila yena çimanê ki vera. Zwexpara  Dareheni û rindê Ruê (çem) Murad temasekerdiş zaf rindo.

Watişan gorê çehar birê  hê verî yên Zwexpa.
Ahmed,Mehmûd,Kasim û Cindi
In çehar brê Zwexpad cuwiyêni.
Ekê zi namê in brayan'ra bariğ esti.
Dima sobina cayunra Hêsenon,Hêyderun û Hêsun amêy Zwexpa. Pa in bariğuna Zwexpa yena şinasnayiş.

Waxt Huqumat Osmanli di watişan pilanê ma gorê, Zwexpayic dezgê mitil (amerikan bezi) û şal û şepik (çullagê) ser şuğulyênî .
Honc vatê pillon ma gorê mintiqay Pali, Dep(karakoçan), Darêheni, Çolligra semeday cillon û mitilan xoya amenî Zwexpa .
Zwexpayicu mitil viraştînî û boyê zî kerdinî. Insan omênî Zwexpa, hacê kêyê xo pêyda kerdinî hema şinî dewun û suk'ê xo.

Huqmat cumhuriyet ra pêy dezge mitilan tek tek qefelyay. Dewicun zenaat kal û pirikan xo ca verdabi. Zwexpayic zi bê zênaat û xebat mendibi. Talehê Zwexpa ni waziyêt sera bedelya bi.
Waxt veri dormalê gowderê di hacê kam bibinî, şinî Zwexpad hacê xo pêda kerdini.
Hal û waxtê Zwexpayicon, vate werinan ma gorê sobina dewunra zaf rind bi.

Zwexpa çerrê bestê Ağan û Mir'an Palî di nimenda.
Milkiyêt dew, ê Zwepayicun bi, hêttûn eyro  xuser cuwiyê.
Dormalêy Zwexpad dew gird esti.
Ardürek,Xeylan î kebir û Züwer waxt werî bestê ağun Pali bî. Êrd ni dewunra began Pali, her ser omênî barê xo girotin. Xeylan î kebir began Pali'ra, bestê kê Zabûnûn bî.
Miyabin Zwexpayicon, waxt werî Xeylon,Züwer û Pakoni zedê çinêbi, la belê miyabin Zwexpa û Miyalon di tim yew îttîfak estibi ,vera dewûn binan tim pîya tyo omênî.


1925 kiyyam şex Said ra pê huqmatê Tirkiya, zor nabi piyore dewun gowderi ser. Zwexpayic bibi feqir zê veri idarê êyn zi bibi xirabin.


Farisî Êrebon, Kêk Hêsen û Mehm Têyr mintiqay Gowderid merdim êsayê bi.
Ni hiri merdim hem idarê eyn rind bi hem zî zunayê Zwepxpa hêsebîyênî.
Pa nêya ,Hêm'ê Reş yew mudê û derg mixtarê Zwexpa û Pakoni piya kerdibi.

Zwexpad çullagê hêtan demo peyin berdevam kerdibi. Mintiqay Gowderidi bê Zwexpa kes çullagê nizonênî. Şarî dormaley Gowderi zi şal û şepik xo Zwexpa di dêni viraştiş.

Hettûn demo peyîn 1950 qismek insanan çullagê kerdini.
Huma rexmê xo pê bikû Rizê Musê hettûn demo pêyin şal viraştînî. Ni pil ma , ma miyanra şiy çullagê zi qediyay.

Ard romite, Zwexpad zaf kêmi bi. Dar maziyer zî tede kemû. la belê qismek dar pawite tede esto.
Gewen tede zafu. Dewar xo zimiston pê gewena kerdini weyî.
Idarê Zwexpa zaf hol nêbi. Ni sebebra şarî ma Zwexpara kewtibi dûr. Sobina dewun û suk'an di waştînî ca bidi xo.

Qismek insan ma 1960 di amêbi mintiqayê Cebaxçur di dewî newê nay pîyera.
Eyro çehar dewûn Çolig di Zwexpayic tede cuwiyênî.
Ni dewî Tarbasun,Veri Pird Simsor, Xeyd'e Çolig û Xiraba'dê cuwiyayişe xo berdevam kêni.

Sebebê amiyayişê Çolig zi, Zwexpad ard û êrazi kêmo. Zwexpa bibi gird tede idarê bibi sist. Ni sebebra Zwexpayic bibi vila. Sebeb diyin zi. Her ser Zwexpa di horyes omenî zerar dêni baxcon û bonon eyn, ew semedra Zwexpadi cuwiyayiş bibi çetin.

Eyro Zwexpayic mintiqay Çebaxcurid wahar mal û milkî.
Idarê Zwexpayicon zi rindu.
Tekiliyatiyê Zwexpayicon zi yew binanra zêdera esta. Tekilyatiyê Zwexpayicon zêy vêri niya la belê honc sobina dewûn gorê tekiliyatê eyn zêdera wa.

Hêttan 1994 Zwexpa dewa şêni bi. Nizde 35-40 kêyê tede cuwiyeni. 1994 de huqmat tirkan dew kerd veng, Zwexpa kerd xirabê.
Zwexpa ridê meseley kirdanra pa Zuwyêra gowderid bibi hedefê huqumat Tirkan.
Zwexpa ridê na merselara pêy ard qalikan xo tereknabi bibi gocber.
Kismek Zwexpayic gocber biy şiy Xarpêt , zafi zi ri xo dabi hetê mintiqay Çebaxçur.
Eyro têna emnan çend kêyê şini tede monênî, hettan payiz pêyen tede zerzewat çi romênî.
Dar û baxçan xo pawênî û payiz pêyen dew tereknenî şinî kêyon xo yi bacarî .

Zwexpayic 1980 ra pey zedera hetê xo dabi Ewrupa. Eyro her keyêra micit yew insan Ewrupad cuwiyayişê xo berdevam kênû. Zwexpayic mintiqay Çebaxcuri di zafî waharê mal û milki. Qismek zi esnafi ser şuğulyêni.Idarê hemin rind hêsebiyenû.


Irfan KAYA